-Та бид хоёр өмнө нь энэ асуудлаар ярилцсан. Гэхдээ асуудлыг яриад орхих биш шийдэлд хүрэхийн тулд мэдээллийг тодорхой өгөх ёстой. Оюу толгойн ордын “Онтрэ” ХХК-тай холбоотой хоёр лицензийн асуудалд Монголын Засгийн газар, УИХ ямар нэгэн шийдвэр гаргасан уу?
-“Онтрэ” ХХК-ийн асуудлыг бид үнэхээр яаралтай авч үзэж ярихаас өөр гарцгүй. Яагаад гэвэл Оюу толгойн далд уурхай руу малталт ороод энэ жилээс орлого олоод эхлэх юм. Гэтэл энэ орлогоос Монголын тал ямар ашиг хүртэх вэ, стратегийн ордын хувьд ямар хувь эзэмших вэ, эсвэл ямар дүйцэхүйц Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр буюу АМНАТ эзэмших вэ гэдэг нь одоо хүртэл ойлгомжгүй байна. Тиймээс олборлолт эхэлж байгаатай холбогдуулан бид яаралтай хэлэлцээрт орох зайлшгүй шаардлагатай байна.
-Оюу толгойн ордын хоёр лицензийг эзэмшиж буй “Онтрэ” ХХК-ийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?
-“Онтрэ” ХХК (Entrée Resources LTD) нь 2003 онд Жавхлант, Шивээ толгой гээд хоёр лицензийг Оюу толгойн нөгөө гурван лицензийг тойрсон 62 мянган м2 талбайтай хайгуулын лицензийг авсан түүхтэй.
2004 онд Канадын Торонтогийн Хөрөнгийн бирж дээр нээлттэй компани болгоод мөнгө босгож эхэлсэн. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл 21 жил Канадын Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нээлттэй компани юм. Гол үндсэн үйл ажиллагаа нь Оюу толгойн хоёр лиценз эзэмшдэг. Энэ дээр л мөнгө босгосон хэрэг.
Гэтэл нөгөө албажаагүй гэрээгээ албажуулах гэж яваад сүүлдээ хоорондоо маргаан үүсгээд Арбитрын шүүхэд нэгнийгээ өгч, “Онтрэ” ХХК-ийн талд шийдвэр гаргасан. Тиймээс 2025 оны хоёрдугаар сарын 3-нд “Онтрэ” ХХК нь Оюутолгой ХХК-тай хамтын ажиллагааны 76 хуудас гэрээг Монголын талын оролцоогүйгээр албажуулж авсан. Ийм тодорхой хэрнээ ойлгомжгүй үйл явдал болоод байна.
-Гэхдээ энэ нь зарчмын хувьд Монголын ард түмний баялаг, Монголын стратегийн орд дээр байгаа баялгийг Монголын талаас асуухгүйгээр, оролцуулахгүйгээр хоорондоо ашиг хуваах гэрээгээ хийнэ гэдэг байж боломгүй ёс зүйн маш том алдаа биз дээ?
-Тиймээ. Ялангуяа Рио Тинто талаас бол Монгол Улс 34 хувийг эзэмшдэг хамтрагч хувьцаа эзэмшигч нь шүү дээ. Гэтэл “Онтрэ” ХХК-ийн талбай чинь адилхан л Оюу толгойн бүлэг ордын нэг хэсэг гэдэгтэй хэн ч маргахгүй, ойлгомжтой зүйл дээр хоёр тал яагаад Монголын талыг тэр чигээр нь орхиод, Монголын баялгийг хувааж ашиг хүртэх гэрээ байгуулж байгаа нь эмгэнэл. Урт хугацааны хамтран хувьцаа эзэмшигч, партнерууд байж ингэх нь ёс зүйгүй үйлдэл болов уу.
Оюу толгойн бүлэг ордын нийт хүдрийн биетийн 30 хувь нь энэ хоёр лицензийн талбай дээр оршдог. Алтны 42 хувь, зэсийн 24 хувь, мөнгөний 29 хувь, молибдены 94 хувь агууламжтай маш том хүдрийн хэсэг энэ хоёр лицензийн талбайд хамаардаг гэсэн үг. Тэгэхээр 2025 онд олборлолт энэ хоёр лиценз рүү ороод эхлэхэд Монголын тал ямар ашиг, яаж авахаа ойлгомжтой болгоогүй байна гэдэг үнэндээ санаанд багтамгүй зүйл. Монголын тал яг 2009 онд Хөрөнгө оруулалтын гэрээг “Оюу толгой” ХХК лиценз эзэмшигчтэй хийсэн шиг “Онтрэ” ХХК лиценз эзэмшигчтэй хэлэлцээрт орох ёстой.
Нэгдүгээрт, “Онтрэ” ХХК нь стратегийн орд дээр байгаа 62 мянган м2 талбайтай хоёр лиценз эзэмшигч нь учраас Монголын тал хэлэлцээрт орж, Үндсэн хуулийн 6.2, Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.5-ийн дагуу энгийн хувьцааны 34 хувь үнэ төлбөргүй эзэмших үү, эсвэл түүнийг өсөн нэмэгдэх АМНАТ-аар орлуулах уу гэдгээ шийдэх ёстой.
Хоёрдугаарт, “Онтрэ” ХХК Рио Тинто хоёр хамтын ажиллагааны гэрээгээ хийж байхдаа Монголыг оруулаагүй нь “Онтрэ” ХХК-ийг Монголын талтай гэрээ хийх юм чинь орох шаардлагагүй гэж үзсэн байх гэж бодож байгаа юм.
Яагаад гэвэл энэ чинь маш том хүдрийн 30 хувийг ашиглах талаар ярьж байгаа учраас материаллаг чанартай гэрээ. Тийм учраас Монголын тал “Онтрэ” ХХК-тай хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх ёстой. 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “Онтрэ” ХХК-ийн хоёр лиценз хамаарахгүй
-2009 онд байгуулсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “Онтрэ” ХХК-ийн хоёр лиценз хамаарч байгаа юу?
Тийм учраас “Онтрэ” ХХК хоёр лицензийг 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээний үйлчлэх хүрээнд хамаарна гэж хэлэх эрх зүйн үндэслэлгүй. Ганц Х лицензээр дурдсан заалт бий. Гэхдээ энэ нь хөрөнгө оруулалтын гэрээнд хамаардаг бусад гурван лиценз шигээ эрх зүйн хувьд хамааралтай гэж хэлэх боломжгүй. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь Монгол Улсын Засгийн газар болон албан ёсоор олгосон тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хоёрын хооронд л хийгдэх ёстой.
-Аж үйлдвэржилтийн байнгын хорооны хуралдаан дээр “Онтрэ” ХХК-ийн асуудлыг хэлэлцсэн. Гишүүд энэ талаар хэр мэдээлэлтэй байна вэ?
-Аж үйлдвэржилтийн байнгын хороо 14 хоногийн өмнө хуралдаад “Онтрэ” ХХК-ийн асуудлыг авч хэлэлцсэн. Тэр үед Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан “Оюутолгой” ХХК болон “Онтрэ” ХХК-ийн хооронд хийгдсэн Хамтын ажиллагааны гэрээнд дурдсан “Онтрэ” ХХК-д оногдох 20 хувийн эдийн засгийн сонирхол дээр л 34 хувь хүртэх талаар хариулт өгч байна лээ. Нэгэнт стратегийн орд учраас лиценз эзэмшигчтэй нь ярих болохоос биш зөвхөн “Онтрэ” ХХК-ийн ашиг хуваах 20 хувийн 34 хувь гэж ярих нь логик алдаатай, зарчмын хувьд хүлээн зөвшөөрч болохгүй зүйл.
-Тэгэхээр яах вэ?
-Бид “Онтрэ” ХХК-тай цоо шинэ хөрөнгө оруулалтын гэрээг Оюу толгойтой байгуулж байсан шигээ байгуулах нь байна шүү дээ. Тэгэхээр энэ гэрээн дээрээ бид нар 34 хувийн энгийн хувьцааны эзэмших үү, эсвэл өсөн нэмэгдэх АМНАТТ-аар орлуулах уу гэдгээ эдийн засгийн маш нарийвчилсан тооцоолол дээр үндэслэж, үндсэн хуулийн 6.2-ын нийт өгөөжийн дийлэнх нь Монголын ард түмэнд ноогдох зарчмыг л биелүүлэх ёстой. Оюу толгой дээр жишээлбэл, сүүлийн 16 жилийн туршид гаргасан алдаа дутагдал, ололт амжилтуудыг аваад үзэх юм бол бид зардлаа хянаж чадахгүй нь ойлгомжтой юм байна. Яагаад гэвэл Оюу толгой ганцаархнаа оператор компани учраас. Тийм болохоор илүү өсөн нэмэгдэх АМНАТТ-аар буюу нэг ёсондоо зарлага хамаарахгүйгээр шууд орлогоос нь ашиг авдаг механизм руу орох нь оновчтой байх. Гэхдээ эцсийн шийдвэр санхүүгийн мөнгөн урсгалын тооцоо, модель дээр үндэслэж гарах ёстой.
-Оюу толгой компани энэ асуудал дээр 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “Онтрэ” ХХК-ийн хоёр лиценз хамаарна гэсэн байр суурьтай байгаагаа илэрхийлсэн байсан?
-Хэрэв “Онтрэ” ХХК-ийн хоёр лицензийг 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээ рүү чирч авчрах юм бол энэ гэрээний 15.5 гэсэн заалтад “...хэрвээ Оюу толгой шууд ба шууд бусаар геологийн тогтцын хүрээнд хамаарал бүхий ордтой лицензийг энэхүү гэрээнд хамааруулахаар шилжүүлэх юм бол энэхүү хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар шийднэ” гэж тодорхой тусгасан байгаа. Тэгэхээр “Онтрэ” ХХК-ийн энэ хоёр лиценз бол Оюу толгойн бүлэг ордын үргэлжлэл мөн. Үүнийг 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд хамааруулж шилжүүлэх юм бол одоогийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаас өөр гарцгүй. Энэ нь өөрөө хөрөнгө оруулалтын гэрээний заалт юм.
Тэгэхээр энэ гэрээ хэлцэл дээр Монголын талд хоёр арга зам байна гэж үзэж байна. Нэгдүгээрт, “Онтрэ” ХХК тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчтэй цоо шинээр Хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх, хоёрдугаарт, “Онтрэ” ХХК-ийн хоёр лицензийг 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд хамааруулахын тулд энэхүү гэрээндээ нэмэлт өөрчлөлт оруулах гэсэн хоёр сонголт байна. Энэ жилээс энэ хоёр лицензтэй орд дээр олборлолт хийгээд орлого олоод эхлэх гэж байна. Тийм учраас цаг хугацаа алдаж болохгүй. Засгийн газар яаралтай Оюу толгойтой хэлэлцээрт орж, санал болгож байгаа хувилбараа УИХ руу оруулж батлуулах хэрэгтэй байна.
Яагаад гэхээр эцсийн шийдэл нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 8.1.7-д зааснаар Стратегийн ордын хувь хэмжээг өөрчлөх нь УИХ-ын бүрэн эрхийн шийдвэр юм. Тийм учраас яаралтай УИХ руу оруулж ирэх хэрэгтэй. Ингэхдээ ганцхан “Онтрэ” ХХК-ийн асуудал гэлтгүй энд хөндөгдөж байгаа Оюу толгойг тойрсон татвар, зээлийн хүү гээд бүх асуудлыг цогцоор нь оруулж ирж шийдэж чадвал цаашид аль аль талдаа ойлгомжтой болоод явах ёстой. Тэгэхгүй бол олон жил үргэлжилсэн маргаан байсаар байна.
-“Онтрэ” ХХК зөвхөн энэ хоёр лицензийн гэрээний асуудлаар хязгаарлагдахгүй олон асуудал байгааг та ярьж байсан?
-Энэ компани Монголын нутаг дэвсгэр дээр тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч учраас Ашигт малтмалын тухай хуулиараа тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь ямар үүрэг хүлээдэг вэ гэхээр Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр ТЭЗҮ болон уулын ажлын төлөвлөгөөгөө батлуулах ёстой. Гэтэл энэ ажил огт хийгдэж байгаагүй. Дандаа Оюу толгой компани өөрийнхөө гурван талбайтайгаа хамтатгасан нэг ТЭЗҮ, нэг уулын ажлын төлөвлөгөө өгдөг байсан. Үүнийг засах ёстой ч гэж Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөс зөвлөж байсан. Хуулийн этгээд өөрийнхөө тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд ТЭЗҮ, уулын ажлын төлөвлөгөөгөө батлуулах ёстой гэсэн анхааруулгыг удаа дараа өгч байсан ч Оюу толгой биелүүлэхгүй өнөөг хүрсэн. Тэр байтугай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийнхөө төлбөрийг жил болгон өөрөө төлөх ёстой хуулийн үүргээ “Онтрэ” ХХК нэг ч удаа биелүүлээгүй явж ирж. Оюу толгой өмнөөс нь хийж ирсэн байна. Монгол Улсын хүртэх өгөөж ихэсч, ноогдол ашгаа авах хугацаа 8-10 жилээр наашилна
-“Онтре” ХХК-тай холбоотой асуудлыг зөв шийдэж чадвал бидэнд ямар ашиг, үр дүн гарах юм бэ?
-“Онтре” ХХК-ийг тойрсон энэхүү гэрээний асуудлыг яаж шийдсэнээс шалтгаалж Монгол Улсын хүртэх өгөөж ихэсч, ноогдол ашгаа авах хугацаа 8-10 жилээр наашилна. “Онтре” ХХК-ийн хоёр лицензийн мөнгөн урсгалыг оруулахгүйгээр одоогийн тооцооллоор 2039 оноос буюу 14 жилийн дараагаас бид Оюу толгойгоос ноогдол ашиг авах авч эхлэх тооцоолол бий. Харин “Онтре” ХХК-ийн асуудлыг аль аль талдаа ашигтайгаар шийдэж чадах юм бол энэ хугацааг 8-10 жилээр нааш нь татаж болно. Тийм учраас энэ бол Монгол Улсын номер нэг асуудал байх ёстой юм.
-Оюу толгой төслийн зээл, зээлийн хүү, хүүгийн хүүг төлж дууссаны дараа бид ашиг хүртэнэ. Хугацааг наашлуулах хүүг багасгах боломж энэ удаагийн хэлэлцээрээс шалтгаалах гээд байна уу?
-Оюу толгойн нийт зээлийн үлдэгдэл 2024 оны эцсээр 18.7 тэрбум орчим ам.доллар байна. Хувь нийлүүлэгчдийн зээл, төслийн зээлийн санхүүжилт гээд маш өндөр хүүтэй зээл, хүүгийн хүү тооцохоор маш том хэмжээний зээлийн өр үүсдэг. Энэ зээлээ төлж дуусгах гэсээр бидний ноогдол ашиг авах хугацаа хойшилж байгаа юм. Гэтэл тэр харилцан хамаарал бүхий этгээдээс авсан зээл гэж байна шүү дээ. Рио Тинто тэрний хамаарал бүхий этгээдээс авсан зээл, тэрний хуримтлагдсан хүү нийт зээлийн бараг 80 хувь нь болчхоод байна. Энэ зээлийн хүү маш өндөр тогтсон учраас Монголын талд маш хүндрэлтэй байгаа юм.
Тэгэхээр бидэнд энэ жил үүнийг өөрчлөх боломж байгаа юм. Учир юу гэвэл долоон жил тутам зээлийн хүүг дахин авч хэлэлцэнэ гэсэн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний 11.3ё-д заасан тодорхой заалт бий. Зээлийн хүүг авч хэлэлцэх боломжтой долоо дахь жил нь энэхүү 2025 онд тохиож байгааг ашиглаад зээлийн хүүгээ бууруулж авах ёстой.
Монголын зээлжих зэрэглэл сая сайжирсан учраас бид зээлийн хүүгээ бууруулах боломжтой. Бид хувь нийлүүлэгчдийн 12 тэрбум ам. долларын зээлийн хүү SOFR + 6.5 хувийг гурваар хувиар буулгахад л ойролцоогоор жилд 360 сая ам.доллар хэмнэх боломжтой. 10 жилээр энгийнээр тооцвол ~3.6 тэрбум ам.доллар буюу өнөөдрийн Монголын валютын нөөцтэй дүйцэхүйц хэмжээний ам.долларыг зөвхөн зээлийн хүүг бууруулснаараа авч үлдэх боломжтой. Тэгэхээр долоон жил тутам ганцхан удаа тохиолддог энэ зээлийн хүүгийн хэлэлцээрийг Засгийн газраас шийдэх хэрэгтэй. Боломж нь ингэж бүрдэж байхад хувь нийлүүлэгчдийн гэрээгээр өгсөн эрхийнхээ дагуу бид зээлийн хүүгээ дахин авч хэлэлцэж, бууруулах зайлшгүй шаардлагатай.
-Оюу толгойн татварын асуудал, үнэ шилжилтийн механизмтай холбоотой асуудалд ямар нэг өөрчлөлт, ахиж дэвшил гарах боломж байна уу?
-“Оюутолгой” ХХК-ний толгой компани нь Нидерландын Вант улсад бүртгэлтэй оффшор компани байж байгаад 2023 оны арванхоёрдугаар сард Сингапур луу шилжүүлчихсэн асуудлын үр дагаврыг хэлж өгье. Хувь нийлүүлэгчдийн зээл, зээлийн хүүгийн төлбөрийг Монгол Улсад төлөх ёстой суутган татвараас зайлсхийж байх вий гэсэн эрсдэл яваад байна. 2017 оноос зээлийн хүүгийн төлбөрийг хуримтлуулж байсан ба, 2024 оны байдлаар нийт зээлийн хүүгийн төлбөр нь гурав орчим тэрбум ам.доллар болсон байна. Хэрэв энэ гурван тэрбум ам.долларыг одоогийн Нидерландын толгой компани руу шилжүүлсэн бол Монголд 20 хувийн суутган татвар буюу 600 сая ам.доллар төлөх ёстой байсан. Тэгвэл Сингапур луу шилжүүлчихлээ. Сингапурын хамаарал бүхий компаниараа дамжуулаад авах юм бол 5-10 хувийг төлөх гэж байна. Тэгэхээр бид дор хаяж 300 сая ам.доллар алдана гэсэн үг.
-Та Оюу толгойг Монголын хөрөнгийн бирж дээр нээлттэй компани болох ёстой гэсэн байр суурьтай байдаг?
-Оюу толгойн ордтой холбоотой мэдээллийн тэнцвэргүй байдал маш их байгаатай холбоотойгоор би дахин давтан хэлэхэд Монголын Хөрөнгийн бирж дээр нээлттэй компани болж гарах нь чухал байна. Нээлттэй компани болчихвол зөвхөн төр засаг хөөцөлдөөд явах биш Монголын хувьцаа эзэмшигчид өөрсдөө мэдээллээ авдаг, зөвийг дэмжиж, бурууг шүүмжилдэг болно. Оюу толгойг олноороо эзэмшээд олноороо шийдвэр гаргадаг болох боломж зөвхөн Хөрөнгийн бирж дээр гарах юм.
Эх сурвалж:
